فیزیوتراپی قبل و پس از بارداری و زایمان
درد قسمت پایین کمر، ران، لگن، دست ها و مشکلات مرتبط با عضلات کف لگن از قبیل بی اختیاری ادراری از مشکلات شایع دوران بارداری و پس از زایمان است. فیزیوتراپی و انجام دادن تمرینات ورزشی مخصوص عضلات کف لگن به بهبود مشکلاتی که قبل و پس از زایمان ایجاد میشوند کمک می کند.
از آنجایی که همه افراد شبیه هم نیستند بررسی بیمار برای یافتن علت بروز مشکل او و تشخیص صحیح اهمیت زیادی دارد.
بدن در دوران بارداری دستخوش چه تغییراتی می شود؟
با رشد جنین، سطح هورمون ها و حالت بدن تغییر می کند و ۵۰ درصد از زنان باردار دچار درد پایین کمر خواهند شد.
با بزرگتر شدن جنین فشار بیشتری به شکم و عضلات کف لگن وارد می شود.
افزایش فشار به این معنا است که باید عضلات کف لگن به اندازه کافی قوی باشند تا بتوانند وزن جنین را تحمل کنند.
۶۷ درصد از زنان باردار در هنگام خندیدن، سرفه کردن، عطسه یا ورزش دچار نشت ادرار می شوند.
هرچه عضلات کف لگن قوی تر باشند احتمال نشت ادرار در دوران بارداری و پس از زایمان کاهش پیدا می کند.
در سه ماهه سوم بارداری ۶۶ تا ۱۰۰ درصد زنان شاهد پهن شدن عضلات شکم و ایجاد فاصله زیر قسمت مرکزی آن خواهند شد.
این وضعیت در هنگام بلند شدن از حالت خوابیده بیشتر مشهود است.
این پدیده کاملاً طبیعی است و فضای لازم را برای جنین به وجود می آورد که هشت هفته پس از زایمان بهبود پیدا می کند.
آمادگی برای بارداری
بهترین روش به منظور افزایش آمادگی برای بارداری داشتن فعالیت جسمانی در دوران پیش از بارداری تا بعد از آن است.
کنترل وزن، کاهش ریسک دیابت بارداری، پره اکلامپسی (بالا بودن فشار خون در احتباس مایعات)، و سلامت قلب و ریه و ذهن از جمله مزایای ورزش کردن محسوب می شوند.
زنانی که بارداری راحتی دارند باید هر روز ۲۰ تا ۳۰ دقیقه به انجام تمرینات ورزشی ایروبیک بپردازند.
این افراد باید در هنگام ورزش کردن بتوانند بدون هیچ گونه مشکلی صحبت کنند.
پس از زایمان چه اقداماتی به بازگشت بدن به شرایط قبل کمک می کند؟
تاثیرات بارداری و زایمان بر ساختارهای محافظ لگن از قبیل عضلات شکم و کف لگن، در تعیین سرعت بازگشت بدن به شرایط قبل از زایمان نقش دارند.
در یک ماه اول پس از زایمان بدن به تقویت خود می پردازد تا مادر به راحتی امور روزمره خود مانند بغل کردن و شیر دادن به نوزاد یا دوش گرفتن را انجام دهد.
معمولاً مادر طی مدت ۶ هفته به اندازه کافی قوی می شود اما فرایند بهبود کامل چند ماه طول می کشد.
پیاده روی بهترین فعالیت جسمانی است که به زنانی که تازه زایمان کرده اند توصیه می شود.
معمولاً مادر قادر به انجام تمرینات ورزشی سبک خواهد بود اما بهتر است نظر متخصص فیزیوتراپی را در این باره جویا شود.
باید بدن به تدریج تقویت شود و حداقل به مدت سه تا شش ماه از انجام فعالیت های جسمانی سنگین مانند دویدن خودداری گردد.
پس از زایمان باید از دستورات مربوط به تقویت عضلات کف لگن و ورزش کردن به صورت ایمن پیروی کرد.
در دوران بارداری احتمال بروز چه مشکلاتی وجود دارد؟
صحبت کردن درباره عوارض حاصل از بارداری کمی ترسناک به نظر می رسد اما آگاهی از آنها حائز اهمیت است.
دیابت بارداری و اضافه وزن بیش از حد باعث بروز مشکلات جدی خواهد شد به همین دلیل باید مادر در این رابطه اطلاعات لازم را داشته باشد.
این وضعیت منجر به تولد پیش از موعد یا زایمان دشوار به علت فشار خون بالا و بزرگ بودن جنین شود.
در صورتی که مادر دچار هرگونه بیماری باشد بهتر است قبل از بارداری با متخصص زنان مشورت نماید.
انتخاب سبک زندگی سالم و ورزش کردن از بروز مشکلات ناشی از بارداری مانند خستگی، تهوع و استفراغ، افسردگی، یبوست و افزایش بیش از حد وزن پیشگیری می کند.
پس از زایمان در چه مواردی باید به متخصص فیزیوتراپی یا سایر پزشکان مراجعه کرد؟
معمولا ۴ تا ۸ هفته پس از زایمان تعداد زیادی از عملکردهای بدن به شرایط قبل از بارداری بر می گردد.
در صورتی که مادر متوجه بروز مشکلات زیر شود باید به پزشک مراجعه نماید:
- بدتر شدن شرایط جسمانی
- نشت ادرار، مدفوع یا دفع گاز
- مشکلات مرتبط با تخلیه کامل مثانه و روده
- احساس سنگینی یا توده در ناحیه واژن
- احساس درد در روابط جنسی
- بروز درد در سایر نقاط بدن مانند دست، سر یا کمر
متخصص فیزیوتراپی یا پزشک به بررسی بیمار می پردازد تا علت بروز این مشکلات را مشخص نماید.
چگونه فیزیوتراپی در دوران بارداری به مادر کمک می کند؟
فیزیوتراپی در دوران بارداری به تسکین درد عضله و مفصل از قبیل درد قسمت پایین کمر، لگن، ران، دست و گردن کمک می کند.
برخی از کاربردهای فیزیوتراپی به شرح زیر است:
- اصلاح حالت بدن
- گوشزد کردن کارهای اشتباه و علت نادرست بودن آنها
- طراحی برنامه ورزشی برای تقویت و افزایش هماهنگی عضلات شکم و کف لگن
- استفاده از لباس زیر و کمربند مخصوص
- استفاده از کمپرس سرد و گرم
- انجام دادن حرکات مخصوص برای کاهش درد
نقش متخصص فیزیوتراپی پس از زایمان چیست؟
معمولاً مادر پس از زایمان دچار مشکلات متعددی می شود که متخصص فیزیوتراپی در این راستا به او کمک می کند.
برخی از مزایای فیزیوتراپی به شرح زیر است:
- ارزیابی تغییرات ایجاد شده در ناحیه شکم و لگن ناشی از بارداری و زایمان
- ارزیابی مشکلات مربوط به مثانه یا روده
- ارائه اطلاعات کامل در ارتباط با مشکلات ایجاد شده و روش های موجود برای درمان آنها
- طراحی برنامه ورزشی برای بهبود عملکرد و هماهنگی عضلات کف لگن، اصلاح حالت بدن و شروع مجدد فعالیت های ورزشی دلخواه
- ارائه نکات لازم در ارتباط با شیردهی و درمان مشکلات مرتبط با آن از قبیل مسدود شدن غدد شیر
- تجویز بریس یا وسایل محافظ کمکی
چرا مراجعه به متخصص فیزیوتراپی قبل و بعد از زایمان توصیه می شود؟
تحقیقات نشان داده زنان بارداری که به انجام تمرینات ورزشی مخصوص عضلات کف لگن می پردازند ۵۶ درصد کمتر از سایرین دچار نشت ادرار می شوند.
حدود ۱۰ درصد از زنان پس از زایمان دچار نشت مدفوع نیز می شوند.
این مسائل باعث شده است مراجعه به متخصص فیزیوتراپی و انجام دادن تمرینات مخصوص عضلات کف لگن در دوران بارداری اهمیت بیشتری پیدا کند.
چه اقداماتی را باید در منزل انجام داد؟
انجام دادن حرکات کششی به بهبود تنفس و افزایش سطح سلامت کمک می کند.
برخی از این حرکات عبارت است از:
الف) باید مادر روی زمین دراز بکشد زانوهایش را خم کرده و کف پاهایش را روی زمین بگذارد. دست ها باید کنار بدن قرار بگیرد.
سپس نفس عمیق بکشد و بدنش را به سمت راست هدایت نماید. در مرحله بعدی نفس خود را بیرون بدهد و به نقطه شروع برگردد.
مجدداً نفس عمیق بکشد و بدنش را به سمت چپ بچرخاند. در مجموع این حرکت را ۱۰ بار تکرار کند.
ب) برای انجام دادن حرکت گربه گاو باید کف دست ها و زانوهای خود را روی زمین قرار دهد و نفس عمیق بکشد. سپس عضلات شکمش را شل کند تا به سمت پایین کشیده شوند.
در مرحله بعدی باید نفس خود را بیرون بدهد و عضلات شکم را منقبض نماید. و کمرش را به سمت بالا هدایت کند. باید این حرکت ۵ تا ۱۰ بار تکرار شود.
ج) مادر باید در هر شرایطی که احساس راحتی می کند به منقبض کردن و شل کردن عضلات کف لگن خود بپردازد.
برای پیدا کردن عضلات کف لگن باید در هنگام دفع ادرار، از تخلیه شدن مثانه جلوگیری نماید. تا این عضلات را پیدا کند.
پس از شناسایی این عضلات در موقعیت های مختلف به منقبض کردن و شل کردن آنها بپردازد. مادر این حرکات را باید ۵ تا ۱۰ بار انجام دهد.
د) همه افراد در هنگام عطسه و سرفه، تمیز کردن بینی، بلند شدن از روی صندلی، بغل کردن کودک یا برداشتن اجسام سنگین به منقبض کردن عضلات شکم و کف لگن خود می پردازند.
انجام دادن این حرکت به تقویت عضلات کمک می کند.
پس از زایمان چه اقداماتی را باید در منزل انجام داد؟
متخصص فیزیوتراپی بر انجام دادن تمرینات مخصوص عضلات کف لگن پس از زایمان تاکید دارد.
مادر باید در هنگام ایستادن، نشستن و بغل کردن کودک خود به حالت بدنش توجه کند.
برای جلوگیری از تحمیل وزن بدن کودک به مادر در هنگام شیردهی باید از چند عدد بالش استفاده گردد.
باید در هنگام ایستادن بخش بیشتری از وزن بدن را به پاشنه منتقل کرد. تا وزن اضافی از روی ران ها برداشته شود.
مادر باید هر ۵ دقیقه یک بار کمی استراحت کند و حالت بدن خود را تغییر دهد.
